Ik ben nu al enkele weken Turks aan het leren. Wie mij kent, zal weten dat dit de zoveelste, exotische taal in de rij is, naast bijvoorbeeld Fins en Russisch. Voor wie niet zo thuis is in deze talige wereld een beetje uitleg bij deze drie:
Russisch is net als Nederlands, Frans, Engels, Duits en de ons meer bekende talen een Indo-Europese taal. Maar in tegenstelling tot Nederlands, Engels en Duits welke Germaanse talen zijn of Frans, Spaans en Italiaans welke Romaanse talen zijn, behoort Russisch tot de Slavische talen (waaronder ook Pools, Tsjechisch, Oekraïens, Bulgaars,…). Dat Indo-Europese impliceert dat Russisch en Nederlands in een gigantisch ver verleden uit dezelfde oertaal ontstaan zijn en daardoor gemeenschappelijke stammen en een gelijkaardige grammaticale basis hebben.
Fins en Turks zijn daarentegen geen Indo-Europese talen. Wat betekent dat de basis van hun woordenschat en grammatica helemaal anders zijn dan die van de Indo-Europese talen. Neem nu het woord probleem. In al de ons omringende talen is dat woord bijna hetzelfde: Frans problème, Engels problem, Duits Problem. Ook in het Russisch geldt dat: проблема (problema). In het Fins (ongelma) en het Turks (sorun) daarentegen is er in die woorden niets “problematisch” meer te herkennen.
Fins is in tegenstelling tot wat velen denken niet verwant aan het Russisch en nog veel minder aan het Zweeds. Het is een zogenaamde Finno-Oegrische taal, waarvan twee bekende familieleden Ests en Hongaars zijn. Daarnaast zijn ook Laps en een heleboel kleine talen (Wotisch, Lijfs, Ingrisch, Tsjeremissisch of Zurjeens) die voornamelijk in Rusland gesproken worden lid van deze familie.
Turks is een van de Turkse talen (samen met Azerbeidzjaans, Oezbeeks, Tataars,…) en is géén Semitische taal (zoals Arabisch en Hebreeuws) maar wordt doorgaans tot de Altaïsche talen gerekend. Daarbij horen ook Mongools, Koreaans en Japans. Tegenwoordig (sinds 1928) wordt Turks met het Latijnse alfabet geschreven, maar daarvoor gebruikten ze nog het Arabische.
Om alle vreemde klanken te kunnen schrijven, hebben ze daarom nieuwe letters ingevoerd: de ö en ü zullen u wel bekend voorkomen, uit het Duits bijvoorbeeld, zo worden ze ook uitgesproken. Maar er was nog een klinker waarvoor de Turken een nieuwe letter nodig hadden, fonetisch gaat het om de /ɯ/, die lijkt op de Nederlandse doffe e maar neigt toch iets meer naar de i. Daarom gebruikt men in het Turks daarvoor een i zonder puntje erop: ı. Daaruit volgt logischerwijs ook dat de hoofdletter i een puntje krijgt: İ. Ten slotte moesten er nog letters komen voor een paar medeklinkers: ş, ç en ğ. De eerste is de sj-klank uit sjaal, de tweede de tsj-klank als in tsjilpen en de derde heeft geen klankwaarde maar verlengt onder andere de voorgaande klinker.
Turks en Fins, ofschoon ze niets met mekaar te maken hebben, hebben vrij veel elementen gemeenschappelijk.
Eerst en vooral zijn het allebei agglutinerende talen. Dat wil zeggen dat dingen die wij meestal met aparte woordjes uitdrukken (zoals het voorzetsel in of de toekomende tijd) in het Turks uitgedrukt wordt aan de hand van uitgangen die je achteraan (of zelfs soms middenin) het woord toevoegt.
Konuşamayacağım wat in het Nederlands zoveel betekent als ik zal niet kunnen spreken kan opgesplitst worden in een hoopje suffixen:
konuş- = de stam voor spreken;
-ama- = niet kunnen;
-yacağ- = toekomende tijd, zullen dus;
-ım = ik.
Daarnaast bestaat er in het Turks (opnieuw net als in het Fins) vocaalharmonie. Ook voor ons weer een vreemd concept. Simpel gezegd worden de klinkers in onderlinge groepen verdeeld. Afhankelijk van welke klinkers er reeds in het woord staan, worden de klinkers in suffixen daaraan aangepast. Een voorbeeld waaruit dat onmiddellijk duidelijk wordt is beklemeyeceğim (ik zal niet kunnen wachten). Hier hebben we te maken met dezelfde suffixen als in het vorige voorbeeld konuşamayacağım, maar er worden andere klinkers (e in plaats van a, i in plaats van ı) voor gebruikt. Daardoor ontstaan er voor ons grappige verschijningen hırsız mısınız? (bent u een dief?) of gürültülü (lawaaierig).
Hoewel Turks oppervlakkig veel verwantschap toont met Fins, lijken beide talen in de verste verte niet op mekaar. En ik moet eerlijk toegeven, zo’n moeilijke taal als Turks heb ik nog nooit geleerd. Om dit te illustreren een zin uit het laatste dialoogje dat ik verwerkt heb:
Son yıllarda, özellikle büyük şehirlerde yaşayanlar, bayramlarda şehirlerden kaçıp dinlenmeyi tercih ediyorlar.
Laten we deze zin even tot op het bot ontleden:
Laatst jaar-meervoud-in, bijzonderheid-[voorzien van] groot stad-meervoud-in leven-[betrekkelijke bijzin]-meervoud, feest-meervoud-in stad-meervoud-uit vluchten-[verwijzing naar volgend werkwoord] rusten-infinitief-[lijdend voorwerp] voorkeur doen-onvoltooid-meervoud.
Wat wij domweg zouden vertalen als: De laatste jaren verkiezen vooral de bewoners van grote steden het om tijdens de feesten de stad te ontvluchten en uit te rusten.
Misschien tijd voor een beetje uitleg bij deze “abominatie”.
De ons bekendere talen gebruiken een vrij vaste woordvolgorde: eerst komt doorgaans het onderwerp, dan het werkwoord en dan het object (lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp): ik lees het boek.
Het Turks foefelt daar wat mee en plaatst het vervoegd werkwoord helemaal op het eind en heeft dus een onderwerp-object-werkwoord-volgorde. Wie dacht dat Duits irritant was omdat het werkwoord op het eind moest, heeft nog nooit Turks geleerd: Kitabı okuyorum. (Boek lees-ik).
Uit de voorbeeldzin blijkt ook nogal duidelijk wat de Turken zoal in hun suffixjes proppen: het meervoud (JA! Dat doen wij ook!), de voorzetsels in en uit, het feit dat iets voorzien is van, dat een woord in het Nederlands eigenlijk een betrekkelijke bijzin vormt, dat een woord lijdend voorwerp is of dat het werkwoord onvoltooid is.
Er is één suffix uit deze zin dat ik wat nader zou willen toelichten omdat het een vrij elegante wending is, namelijk de -ıp uit kaçıp. Dit suffix wordt aan een werkwoordsstam geplakt als een werkwoord dat iets verderop volgt, dezelfde suffixen krijgt. Het wordt bij ons meestal vervangen door en.
Een voorbeeld: İçip yeyeceğiz. (We zullen drinken en eten.) In plaats van aan het werkwoord drinken (iç-) dezelfde suffixen te hangen als aan eten (ye-) gebruiken onze Turkse vrienden het suffix -ip waardoor zelfs het voegwoord en overbodig wordt. U zult nu denken “wat een gedoe”, maarja, hoe moet een taal zonder woord voor en dat anders doen? (Nu overdrijf ik, ze hebben uiteindelijk wel een woord voor en geleend uit het Arabisch.)
Misschien was onduidelijk wat de bijzonderheid-[voozien van] betekende? Dat is hun woord voor vooral.
Maar goed! Tot zover de beknopte en toch ook wel vrij uitgebreide voorstelling van het Turks, mijn nieuwe project. En laat ik dan ook onmiddellijk deze taal aan iedereen aanraden! Niet alleen klinkt ze mooi dankzij de veelheid aan klinkers, ze is ook nog nuttigere en geestverruimende hersengymnastiek dan een sudoku!
Oh, en mocht u vragen hebben of wat meer uitleg willen: daarom kunt u reageren!
Liefs
°
Сочинения призрака 